یکی از وجوه اعجاز لفظی قرآن فصاحت و بلاغت آن است. به عقیدۀ برخی از مفسّران، در آیاتی که خداوند مخالفان اسلام را جهت آوردن کلامی همانند قرآن مورد خطاب قرار داده و از جمله میفرماید: «فَأْتُوا بسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ» - یعنی: پس باید سورهای به مثل و مانند قرآن بیاورند - مقصود از این مثل و مانند، همانندی و همترازی در فصاحت و بلاغت و نیز خبر دادن از اخبار گذشته و آینده بدون سابقه آورنده آن از شناخت کتب و اخبار است و به دلیل نیرومندی اعراب آن روزگار در ارائۀ کلام فصیح و بلیغ، اعجاز قرآن در ناحیه فصاحت و بلاغت، بارزترین وجه اعجاز کتاب الهی بود که نظر اعراب را به خود جلب نمود . برای توضیح بیشتر متذکّر میشویم که: قرآن در جامعهای نازل گردید که مردم آن از نظر سخنسرایی و شعر و ادب در اوج خود به سر برده و از شاعران مبرز و کارشناسان ادبی نیرومندی برخوردار بودند. امّا آیات و سورههای قرآن - خصوصا سورههایی که در مکّه نازل گردید - از نظر سبک و اسلوب و نیز فصاحت و بلاغت در چنان مرتبهای بود که بزرگان شعر و ادب را در آن جامعه مقهور خود ساخت. آنچه برای این کارشناسان حیرتانگیز مینمود آن بود که نمیدانستند که دربارۀ قرآن چگونه داوری نمایند.
آنان به خوبی میدانستند که قرآن کریم نه شعر است و نه نثر معمولی، بلکه سبک جدیدی از سخن را ارائه کرده است که از لطایف شعر و نثر هر دو برخوردار است. از سوی دیگر قرآن در قالب همان عبارات زیبا و دلنشین، به طرح مبانی اعتقادی و اخلاقی اسلام پرداخت و اعتقادات کفّار و مشرکین و نیز آداب و رسوم جاهلی آنان را به شدّت مورد تخطئه قرار داد . با توجه به این واقعیّت، نزول قرآن در جامعۀ عربی موجب گردید که مشرکان سخنشناس از یکسو شیفتۀ فصاحت و بلاغت قرآنی شده به استماع آیات آن روی آورند و شبها به طور مخفیانه به تلاوت رسول خدا (ص) گوش فرادهند و از طرف دیگر جهت حفظ عقاید و آداب و رسوم خود، پرچم مخالفت و مبارزه با رسول خدا (ص) را بپادارند. آنچه در این میان حقّانیت رسول خدا (ص) را تثبیت نمود و موجب شد که آن حضرت بتواند در مقابل طوفان مخالفتها و اعتراضات مقاومت کند، همان اعجاز قرآن کریم بود. در این مورد آیاتی نازل شد و از مشرکان رسما دعوت نمود که در صورت تردید در خدایی بودن کلام قرآن، کتاب و یا لا اقل سورهای به مثل و مانند آن ارائه کنند . امّا منکران وحی و مخالفان رسول خدا (ص) با تمام انگیزهای که در مبارزه با رسول خدا (ص) در وجود خود احساس میکردند، مقهور فصاحت و بلاغت بیمانند قرآن شده و هرگز نتوانستند کلامی به نزدیک سخنان قرآن ظاهر سازند.
نهجالبلاغه نیز گنجینهای از فصاحت و بلاغت است که در طول تاریخ، همواره مورد توجه اندیشمندان و ادیبان بوده است. دانشمندان و ادیبان بسیاری در طول تاریخ، به ستایش از فصاحت و بلاغت نهجالبلاغه پرداختهاند. شریف رضی، گردآورنده نهجالبلاغه، خود یکی از بزرگترین ادیبان عرب بوده و در مقدمه این کتاب به زیبایی به مقام والای امیرالمؤمنین علی (ع) در عرصه فصاحت و بلاغت اشاره کرده است. همچنین، دانشمندان اهل سنت همچون ابن ابیالحدید معتزلی، با وجود اختلافات اعتقادی، به عظمت و شکوه بلاغت نهجالبلاغه اذعان کردهاند. حتی برخی از دانشمندان غربی نیز به زیبایی و عمق این کتاب پی بردهاند و آن را اثری بینظیر در ادبیات جهان دانستهاند.
کتاب البلاغهالواضحه فی ضوء القرآن و نهجالبلاغه نوشته نسیم عربی از انتشارات دانشگاه بینالمللی مذاهب اسلامی است که در حوزه علم بلاغت است. کتاب، حاوی گفتارهایی درباره معانی، بیان و بدیع در زبان عربی است. کتاب از یک مقدمه و دو قسمت تشکیل شده است که قسمت اول، شامل معانی، بیان و بدیع و قسمت دوم، ترجمه تمرینهای قسمت اول کتاب میباشد.
قسمت اول خود شامل سه بخش است:
بخش اول، مربوط به علم بیان است که تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه را تعریف میکند و انواع آن را شرح میدهد.
بخش دوم، درباره علم معانی است که انواع کلام، اعم از خبر و انشا، قصر و حصر، فصل و وصل و ایجاز و اطناب و مساوات را شرح میدهد.
بخش آخر کتاب درباره علم بدیع است که توضیحاتی درباره جناس، سجع، اقتباس، توریه، طباق، مقابله و حسن تعلیل را دربردارد.