کتاب اقتصاد ما؛ کتاب دوم، اثر سید محمدباقر صدر با ترجمه محمد برهانی؛ حلقه سوم از زنجیره مباحثی است که با «فلسفه ما» آغاز و خود، دومین کتاب از «اقتصاد ما» است. این اثر در بر دارنده تلاش برای دستیابی به مکتب اقتصادی اسلامی در پرتو قوانین اسلام و مفاهیم آن است که به زمینههای اقتصادی ارتباط دار . بدین روی، این تلاش از دو فرایند حکایت دارد که یکی بر اساس دیگری استوار است:
1_ گردآوری شماری از قوانین و مفاهیمی که میتواند بر فرایند دستیابی به این مکتب پرتوافشانی کند.
2_ تفسیر آن مجموعه قوانین و مفاهیم به گونهای که نظریه یکپارچهای ارائه نماید که درون مایه مکتب اقتصاد اسلامی را نشان دهد. در این راستا به بررسی و تحلیل عناوین و موضوعاتی نظر؛ "قلمرو علم اقتصاد و مکتب اقتصادی، تمایزگذاری میان علم اقتصاد و مکتب اقتصادی، ارتباط میان مکتب و قانون، چکیده، فرایند کشف و فرایند ایجاد، نظام مالی به مثابه قانون مدنی، چکیده سازی و نتیجه گیری، کنار هم نهادن احکام، نقش بینشها در فرایند کشف، قلمرو فاقد حکم در تشریع اقتصادی، فرایند اجتهاد و توجهات شخصی مجتهد، توجهات شخصی در اجتهاد و عوامل آن، توجیه واقعیت، درآمیختن بیان شرعی با چارچوبی خاص، جدا کردن دلیل شرعی از اوضاع و احوال آن" و غیره میپردازد.
[توجهات شخصی در اجتهاد و عوامل آن]
به سبب بزرگی خطر توجهات شخصی در فرایند کار مجتهد، لازم است که این مسأله را به وضوح بشناسیم و خاستگاههای این خطر را معین نماییم. بدین مقصود، میتوانیم چهار عامل زیر را به عنوان مهمترین خاستگاههای این خطر یاد کنیم:
الف) توجیه واقعیت
ب) درآمیختن بیان شرعی با چارچوبی خاص
ج) جدا کردن دلیل شرعی از اوضاع و احوال آن
د( موضعگیری پیشین در برابر بیان شرعی
الف) توجیه واقعیت
گاه به صورت خواسته یا ناخواسته، توجیه واقعیت، انگیزهای برای دگرگون ساختن بیانهای شرعی و فهمی خاص از آنها میشود تا پژوهنده واقعیت ناسالمی را که در آن زیست میکند و آن را ضرورتی گریزناپذیر میشمرد، توجیه نماید؛ همانند کاری که برخی اندیشمندان مسلمان انجام داده و به واقعیت اجتماعی زمانه خود تسلیم شده و کوشیدهاند تا به جای اندیشیدن برای تغییر واقعیت بر اساس بیان شرع، آن بیان را تسلیم واقعیت سازند. از اینرو، ادله حرمت ربا و بهره را تأویل نموده و بدینسان، به نتیجهای رسیدهاند که با واقعیت ناسالم روزگارشان همراه و همنوا گردد.