کتاب پرداخت دیه از بیتالمال؛ مبانی، قلمرو و دادرسی نوشته حسینعلی بای میباشد و انتشارات سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی این کتاب را به چاپ رسانده است.
در کتاب حاضر مهمترین مبانی دلایل و مستندات پرداخت دیه از بیت المال بررسی شده است که شامل اموری میشود. مانند قاعده لا یبطل( هدر نرفتن خون مسلمان)، قاعده هزینه - فایده ( من له الغنم فعلیه الغرم)، وجود رابطه سببیت بین رفتار منسوبان به حکومت اسلامی با آسیبهای وارده و وجود مصالح عمومی در پرداخت دیه است.
همچنین دامنه و قلمرو مسئولیت بیت المال نسبت به دیه صدمات کمتر از نفس تغلیظ دیه خسارتهای زائد بر دیه، فاضل دیه، ارش جنایات و دیه آسیبهای وارده بر شهروندان غیر مسلمان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در پایان نیز قواعد و مقررات مربوط به دادرسی و اجرای پرداخت دیه از بیت المال و برخی مسائل ماهوی مرتبط با این موضوع از قبیل تکلیفی و الزامی بودن پرداخت دیه از بیت المال استثنایی بودن مسئولیت بیت المال و امکان رجوع دولت به مرتکب جنایت تبیین شده است.
مبحث اول: دیه
دیه از ماده «ودی» است که فاء الفعل آن حذف و تا در آخر آن افزوده شده است مثل وعد وعدة. دیه در لغت عرب به «حق القتیل» و «بدل النفس» معنا شده است و در لغت فارسی نیز به معنای «خونبها» آمده است. این واژه در قرآن کریم نیز به همین معنا استعمال شده است.
دیه در اصطلاح دارای دو مفهوم یا دو اطلاق است مفهوم عام و مفهوم خاص. دیه در مفهوم عام عبارت است از :«هرگونه مالی که در قبال جنایت بر نفس یا عضو یا منفعت مجنی علیه پرداخت میشود خواه مقدار آن در شرع تعیین شده باشد یا نشده باشد» در غالب تعاریف فقیهان امامیه از دیه، همین تعریف ارائه شده است.