کتاب فلسفه عقل جلد یک نوشته آقای محمدعلی اردستانی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشز شده است. هدف این اثر تحقیقی استنباط معارف عقلی و مسائل فلسفی از نصوص دینی و بیان آنها در قالب علم فلسفه است.
پژوهش حاضر با عنوان فلسفه عقل(جلد اول): نقد جزیی در فلسفه اسلامی تالیف محقق گرانقدر آقای محمدعلی اردستانی است. فلسفه عقل، شناخت مابعدطبیعی عقل است و به استخراج و تبیین احکام و عوارض و خصوصیات مابعدطبیعی عقل میپردازد. فلسفه ناظر به هستی، یا بیانگر عوارض ذاتی و کلی وجود عام است، یا بیانگر عوارض ذاتی و کلی وجودهای خاص است که از دومی، به عنوان مباحث تقسیمی فلسفه یاد میشود.
جوهر نفسانی
نوع بشری ابتدای نشئه خود، جوهری نفسانی داردکه حکیمان آن را عقل هیولایی نامیدهاند و آن جوهری است که تمامیت ماهیت انسانی به حسب اول درجات در انسانیت، به آن بوده و اول منزل از منازل سفر او به حق است.
شاید این جوهر ، قبول هر صورتی و حالی و حلیهای و کمالی است و اگر پذیرش چیزی برای آن دشوار باشد، یا به این دلیل است که آن شی خود وجودی ضعیف دارد و شبیه به عدم است، مانند خلا و لانهایت و هیولی و زمان و حرکت یا به این دلیل است که وجودی شدید و ظهوری قوی دارد و بدین جهت، غالب و قاهر بر آن است.
حقیقت انسانیت به لحاظ مطلق ادراک معقولات و تجرد ذاتی از ماده و مقدار، «عقل جزئی» است و قوهای مغایر با حقیقت انسانیت نیست و مختصاتی از قبیل جوهریت، قابلیت، مدرکیت و نوریت دارد. عقل، اصل قوای مدرک و محرک و مرکز مدارک و حواس و مدار حرکات فکری و انظار عقلی و نور هدایت در تاریکیهای دنیا و آخرت و حجت در تحقیق حق و ابطال باطل و تصویب درستکار و تخطئة خطاکار است. عقل معانی دیگری نیز در فلسفة اسلامی دارد که به سخن صدرالمتألهین، همة آنها را اشتراک در این امر واحد جمع میکند که عقل، جسم و صفت جسم و جسمانی نیست و به دلیل اشتراک در این مفهوم، میتوان عقل را موضوع علمی قرار داد و کتابی برای آن وضع کرد که از احوال اقسام و عوارض ذاتی آن بحث میکند. نوشتارهای «فلسفة عقل» در راستای تأسیس دانش عقل است.