ماهیت معرفت عرفانی
- معرفی کتاب
- مشخصات کتاب
معرفی کتاب ماهیت معرفت عرفانی
کتاب «ماهیت معرفت عرفانی»، اثر مسعود اسماعیلی است که در انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به چاپ رسیده است.
کتاب «ماهیت معرفت عرفانی»، به بررسی یکی از مهمترین مسائل فلسفه عرفان در میان آرای متفکران اسلامی و غربی می‌پردازد. ماهیت شناخت شهودی مورد استناد عارفان، همواره در طول تاریخ، دغدغه‌ساز بوده است؛ چه تنها با درک ماهیت این نوع از شناخت است که می‌توان به صدق و کذب آن پی برد. با پیدایش فلسفه‌های جدید در غرب و تضعیف دین از این ناحیه، گروهی از فیلسوفان و الاهیات‌دانان که در رأس آنان شلایرماخر قرار دارد، ارزش و اعتبار دین و دین‌داری را در حوزه‌ای غیرسنتی، یعنی در تجارب دینی و عرفانی جویا شدند و این رویکرد جدید، منشأ شکل‌گیری مسأله‌ای به نام ماهیت تجربه دینی و عرفانی شد که اصل آن پرقدمت و نوع نگاه و دغدغه آن جدید بود؛ اما درباره تجربه عرفانی و معرفت مندرج در آن، این دغدغه افزون‌تر بود؛ چرا که بسیاری از صاحب‌نظران، بالاترین درجه تجربه دینی و معتبرترین نوع آن را تجربه عرفانی می‌شمردند؛ ازاین‌رو به‌تدریج در غرب، ماهیت تجربه و معرفت عرفانی به مسئله‌ای جدی‌تر و نسبتاً مستقل بدل شد و نظریه‌های بسیاری از فیلسوفان و الاهیات‌دانان غربی را به خود معطوف داشت. فیلسوفان اسلامی نیز از دیرباز به این پرسش توجه جدی داشته‌اند و مباحث مهمی در مورد آن پدید آورده‌اند. کتاب «ماهیت معرفت عرفانی» در نگاهی نسبتاً فراگیر، هم نظریه‌های جدید را در مورد این مسئله مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است و هم نظریه‌های فیلسوفان اسلامی را که به شیوه‌ای کلاسیک به حل و فصل آن پرداخته‌اند.
کتاب «ماهیت معرفت عرفانی»، از چهار بخش تشکیل شده است؛ بعد از بیان مقدمه، در کلیات، مهمترین مباحث بیان معنای معرفت، شهود، کشف و تجربه عرفانی و اصطلاحات مشابه، اقسام تجربه عرفانی و رابطه آن با علم حضوری مطرح می‌شود. در بخش دوم، ماهیت معرفت عرفانی از دیدگاه اندیشمندان غربی مطرح می‌شود که در چند فصل نظریاتی مثل احساس و عاطفه، عاطفه و شناخت، معرفت عرفانی و معرفت حسی، ساخت‌گرائی، یافت مستقیم و اتحادی مورد بحث قرار گرفته است. در بخش سوم ماهیت معرفت عرفانی از دیدگاه اندیشمندان اسلامی تحت نظر قرار گرفته است که در این بخش علم ارتسامی و مفهومی، علم حضوری و بی‌واسطه که در سه بعد نظریات عارفان، نظریات حکمای اشراقی و نظریات حکمای صدرایی می‌باشد، مورد بررسی و توصیف واقع شده است. در انتها نیز در بخش چهارم مقایسه این نظریات و تحلیل و ارزیابی این‌ها مد نظر قرار گرفته است. نظریات اشخاص و بزرگانی چون شلایر ماخر، جیمز، اوتو، هاکینگ، آلستون، استیس، فورمن، پایک و ابن عربی، عین القضات همدانی، شیخ اشراق، ابن سینا، فارابی و ملاصدرا و … در ساختاری که بیان شد مورد بررسی و نقد و نظر قرار گرفته‌اند. منابع مورد استفاده در این اثر منابع عرفان نظری، فلسفه مشائی، فلسفه اشراقی، حکمت متعالیه و منابع فلسفه عرفان و فلسفه دین در غرب بوده و سعی شده که از منابع اصیل در این جهت استفاده شود. البته منابع روزآمد هم در این اثر به وفور مورد استفاده قرار گرفته است.
گزیده کتاب ماهیت معرفت عرفانی
اگر از مفهومی بودن و صورت ذهنی داشتن معرفت عرفانی نزد مشائین به نفع حکمت اشراق و حکمت متعالیه صرف‌نظر شود، می‌توان گفت ویژگی‌های برشمرده شده از سوی فلاسفه به عنوان معرف معرفت عرفانی، در مجموع از این قرارند:
-بی‌واسطه و عاری بودن از استدلال و مفهوم و تعلق مستقیم به عین یا وجود خارجی معلوم؛
-وهبی و از سوی خداوند بودن
-تعلق معرفت به امر جزئی (شخصی، نه کلی)
-قوی‌تر بودن نسبت به شناخت‌های دیگر
-ناشی از سلوک و مجاهده بودن
-انتقال‌ناپذیر بودن خود شهود...