کتاب تاملی بر تاریخ و تاریخ نگاری نظامی در عصر اسلامی pdf

تأملی بر تاریخ و تاریخ نگاری نظامی در عصر اسلامی نوشته دکتر اصغر قائدان کتابی درباره تاریخ نگاری نظامی در دوره اسلامی است. ثبت و ضبط تاریخ جنگ ها از دیرباز دغدغه مهم پادشاهان و مورخان بوده است تا با توصیف دقیق حوادث بتوانند افتخارات خود را جاودانه کنند و یا حق را به جانب خود بگردانند.

مورخان بزرگ جنگ در دولت های مختلف همواره جایگاهی برجسته داشته و مورد توجه دولتمردان بوده اند. نخستین دسته از آنان در میان یونانیان و سپس رومیان ظهور یافتند و تاریخ نظامی و جنگ در این دولت ها و امپراطوری ها را به شیوه ای تخصصی به تصویر کشیدند. کسانی چون هرودوت، گزنفون، توسیدید، آمین مارسلینوس و ... نخستین مورخان جنگ به گونه ای حرفه ای زوایای جنگ های خارجی این دولت ها با شاهنشاهی هخامنشی و ساسانی و نیز جنگهای داخلی بین آتن و اسپارت را توصیف و تشریح ساختند. دو جنگ از آن جنگ ها بین دولت ایران و روم نیز در قرآن کریم در سوره روم بدان اشاره شده است.

با بعثت رسول خدا (ص) جنگ های آن عصر ماهیت دینی یافت و جهاد در راه خدا برای حفظ کیان اعتقادی و دین از وظایف شرعی قلمداد گردید. بدیهی است ثبت و ضبط این وقایع نیز یکی از وظایف مهم تلقی شد و با گسترش فتوحات در عصر خلفای راشدین و سپس عصر اموی و عباسی مورخان و محدثان بی شماری در ضمن ارائه گزارش های تاریخی به ثبت و ضبط این جنگهای عصر رسول خدا (ص) و فتوح در عصر خلفا پرداخته و آنها را بدقت و جامع توصیف و گزارش کردند. اندک اندک مورخان نظامی نیز ظهور یافتند که هر یک در عرصه های تخصصی و فنی به نگارش آثار خود پرداختند و مبدع شکلی جدید از تاریخ نگاری یعنی «تاریخ نگاری نظامی» گردیدند.
درباره کتاب تاملی بر تاریخ و تاریخ نگاری نظامی در عصر اسلامی

در پژوهش حاضر به لحاظ اهمیت این نوع تاریخ نگاری و آثار برجای مانده از آن، مباحث در دو بخش تاریخ نگاری نظامی و اندیشه های نظامی ارائه شده است. در بخش اول به علل و عوامل رویکرد مسلمانان به نگارش تاریخ جنگ و سپس انواع و اشکال تاریخ نگاری نظامی و تاثیر پذیری آن از گزارش ایام العرب در عصر جاهلی پرداخته و در بخش دوم اندیشه های اندیشمندان مسلمان در باب مباحث مربوط به جنگ و میدان نبرد که در نوع خود بی نظیر و بسیار قابل اعتناست تشریح و توصیف شده است.


جملاتی از کتاب تاملی بر تاریخ و تاریخ نگاری نظامی در عصر اسلامی

قبل از ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان، اعراب عصر جاهلیت عمدتاً به سبب نظام قبیله ای و نحوه معیشت خویش، ناچار از جنگ و درگیری بودند؛ اما این جنگ ها فی نفسه چیزی جز یک تنازع و درگیری محدود نبود، مگر آن جنگ هایی که بین روم و ایران رخ می داد و اعراب سرحدات مرزی حیره و غسان به عنوان مزدوران امپراتوری روم و شاهنشاهی ساسانیان در آن ها وارد می شدند.

پس ازآنکه اسلام در مکه ظهور یافت و پیامبر (ص) موفق به تشکیل دولت در مدینه شد، برای مقابله با مشرکان و دشمنان حکومت دینی خود، از سوی خداوند مأمور به جنگ با آنان گردید. از این هنگام، پیامبر (ص) درگیری خود را با مشرکان در دو نوع غزوه و سریه آغاز کرد و به جای جنگ های نامنظم که در عصر جاهلیت وجود داشت به جنگ های منظم روی آورد.

ابعاد جنگ ها در این دوران گسترش یافت و پس از دوران ایشان به خارج از مرزها کشیده شد. مسلمانان به مصاف با دو امپراتوری قدرتمند روم و ایران رفتند و در جنگ های خود موفق شدند پیروزی های چشم گیری به دست آورند و حتی شاهنشاهی ایران را مضمحل و بسیاری از بخش های تحت سلطه رومیان را نیز به قلمرو خود بیفزایند. در این هنگام جنگ ها از صحرا به شهرها و سپس از خشکی به جنگ های دریایی منتقل شد و در این بستر نیز تاکتیک ها، تجهیزات، تسلیحات و هنر جنگ متحول گردید. لذا نظر و توجه بسیاری به سوی ثبت تحولات جنگی و در حقیقت تاریخ نگاری جنگ معطوف شد.

اهمیت جنگ و تقدس جهاد در کنار رسول خدا (ص) و پس از او آغاز عصر فتوح و توسعه سرزمینی، به ویژه در عصر خلافت خلفای راشدین و اموی، بسیاری از مورخان را بر آن داشت تا بخش عمده ای از تلاش های خود را به ثبت وقایع جنگ ها و درگیری ها اختصاص دهند. آنان به طور تخصصی تاریخ نگاری جنگ را حرفه خود قرار داده و آثار بسیار برجسته و تخصصی در این زمینه از خود برجا گذاردند. این عده معمولاً از مورخان و نیز بعضاً اندیشمندان نظامی بوده اند که خود در برخی مواقع عملاً در میدان های جنگ حاضرشده و در مقام فرماندهی و ادارهٔ جنگ از نزدیک شاهد جنگ ها بوده و به ثبت مشاهدات و دیده های خود پرداخته اند.