دربارهی تحقق و فعلیت فلسفه اسلامی، دیدگاههای گوناگونی ارائه شدهاست. یکی از مهمترین مباجثی که امکان و تحقق اسلامیت فلسفه را ثابت میکند، تبین وتحلیل مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام است که جناب آقای دکتر رضا اکبریان در هفت بخش با عناوین معرفی پیشگامان فلسفه، پیدایش حکمت مشائی در جهان اسلام، فلسفه در غرب اسلامی، پیدایش حکومت اشراقی و عرفان نظری، توسعه و تعامل مکتبهای مختلف فکری_فلسفی، ملاصدرا و حکمت متعالیه و علامه طباطبایی و فلسفه الهی بدان پرداخته است.
شیخ اشراق بهمنظور تحکیم اساس مکتب اشراقی به نقد مبانی فلسفه ارسطو و مشائیان اسلامی چون ابنسینا و فارابی میپردازد. یکی از اصول مهم مورداختلاف اشراقیان و مشائیان که یکی از مسائل اسلامی فلسفه اسلامی نیز هست، اصل تمایز مابعدالطبیعی میان ماهیت و وجود است. نظر سهروردی در اینخصوص براین سخن مبتنی است که وجود در خارج زاید بر ماهیت نیست. او نظر فارابی و ابنسینا و دیگر پیروان آنها را قبول ندارد که در هر شی موجود، وجود امری واقعی است و ماهیت برای تحقق یافتن و واقعیت پیداکردن به وجود محتاج است. در نظر سهروردی لااقل معنای متعارف کلمات خود او، تنها ماهیت شی است که واقعیت دارد و وجود نقش فرعی یک عرض را دارد که به ماهیت اضافه میشود.