کتاب تحویلگرایی و الهیات: نقد و بررسی تحویلگرایی در الهیات معاصر، توسط قاسم اخوان نبوی نوشته شده و انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی آن را منتشر کرده است.
تحویلگرایی یکی از رویکردهایی است که در دینشناسی علمی به کار میرود. در این رویکرد، دین به پدیدهای اجتماعی یا روحی و روانی تحویل برده میشود؛ بنابراین بر اساس جامعهشناسی، روانشناسی و پدیدارشناسی مورد بررسی قرار میگیرد.
تحویلگرایی دارای ابعاد معناشناختی، معرفتشناختی، روششناختی و هستیشناختی است؛ با توجه به سیر تحولات در الهیات، گونههای مختلفی از تحویلگرایی را میتوان ملاحظه کرد، مانند: تحویل دین به بُعد عقلانی (به این معنا که دین چیزی نیست مگر مجموعه باورهایی که مبتنی بر ادله عقلی است و معرفتی میباشد)، تحویل دین به بُعد اخلاقی (بر این اساس دین چیزی نیست مگر آموزههای اخلاقی)، تحویل دین به بُعد احساسی و عاطفی تحویل دین به بُعد اجتماعی تحویل دین به بُعد اسطورهای و تاریخی در تمام این انواع تحویل موضوع قابل توجه، این است که دین به یکی از ابعاد آن تحویل برده میشود. ازاینرو نقد و بررسی رویکرد تحویلگرایی در الهیات لازم و ضروری به نظر میرسد.
برای تبیین پدیدههای مرکب، تحویلگرایی راه امن و صحیحی نیست، زیرا در پدیدههای مرکب و پیچیده که دارای ابعاد مختلفی هستند، نمیتوان تمام ابعاد آن را به یک بُعد و یا یک لایۀ معنایی تحویل برد، زیرا مانع از شناخت تمام ابعاد و سطوح معنایی یک حقیقت میشود.
روشهای دیگری را نیز میتوان برای تبیین پدیدهها استفاده کرد؛ چنانکه رویکردهایی مانند پدیدارشناسی و نوخاستهگرایی (با وجود تفاوتهایی که بین این دو روش وجود دارد) بهعنوان رویکردهایی که ضد تحویلگرایی شناخته میشوند.
استفادهکردن از رویکرد تحویلگرایی برای تبیین دین و الهیات مستلزم نسبیتگرائی و ناواقعگرائی است، این مسئله با حقیقت دین و الهیات که در بر دارندۀ معارفی درباره جهان است، ناسازگار مینماید.