کتاب زایش درام ایرانی pdf

میرزاآقا تبریزی در تاریخ تئاتر در ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است. او را در جایگاه نخستین کسی به یاد می آوریم که به زبان فارسی نمایشنامه نوشته است. البته پیش از او باید به چهره ای تأثیرگذار در عرصه ی روشنفکری همچون میرزا فتحعلی آخوندزاده اشاره کرد که نخستین نمایشنامه نویس ایرانی به حساب می آید، گرچه او نمایشنامه هایش را به زبانی جز فارسی نوشته است. اتفاقاً حضور آخوندزاده تأثیر شگرفی بر میرزاآقا گذاشت و راه تازه ای را پیش روی او گشود.

آخوندزاده بود که به میرزا آقا و بسیاری دیگر چون او نشان داد ایران به لحاظ تاریخی و در قیاس با کشورهای دیگر چه حال و روزی دارد، و در عین حال، «فن شریف درام» را به عنوان یکی از ابزارهای تجدد شناساند.

چهره ی میرزا آقا که درس آخوندزاده را به خوبی یاد گرفته بود، سال های سال زیر غبار تاریخ مانده بود، و بعد هم که پرده از آن برگرفته شد، معمولاً نگاهی سیاه و سفید به آن وجود داشت: گروهی نمایشنامه های تبریزی را به کلی فاقد ارزش قلمداد می کردند و گروهی دیگر در قبال آن ها دست به مبالغه می زدند.

خشایار مصطفوی در کتاب «زایش درام ایرانی» که عنوان فرعی «گفتمان روشنفکری در عصر قاجار و رویکرد میرزا آقا تبریزی در تلفیق نمایش ایرانی و تئاتر غربی» را به خود می بیند، کوشیده است راهی میانه در پیش بگیرد. تحلیل او در این کتاب که از سوی انتشارات افراز به چاپ رسیده، در پیوند با تجددخواهی به عنوان گفتمان مسلط آن دوره است. به اعتقاد مصطفوی، «میرزا آقا تبریزی نیز به عنوان یکی از روشنفکران زمانه اش، در مسیر انتقال بحران آگاهی خویش به جامعه و توسل به اندیشه ی غالب، یعنی تحول به واسطه ی تجدد، یکی از شاخه های هنر غربی به نام تئاتر را برگزید».

«زایش درام» مشتمل بر چهار فصل می شود:
« عصر قاجار، تولد روشنفکران و واکاوی تئوری غالب گفتمان آنان با جامعه»،
«میرزا آقا تبریزی، فرزند زمانه اش»،
«هنر نمایش ایرانی و دریافت میرزا آقا تبریزی از آن»
و «تئاتر غرب و دریافت میرزا آقا تبریزی از آن».

با هم فرازی از این کتاب را می خوانیم:
دغدغه های طبقه ی بورژوا در هر پنج نمایشنامه ی تبریزی در شخصیت هایی چون اشرف خان (که وابسته به طبقه ی مرفه است و بدنبال تمدید زمامداری اش است)، شاه قلی میرزا (که از خانواده ای متمول بر می خیزد)، حاجی رجب خوش ابرو (که تاجر است)، حاجی قندهاری (تاجر) و یا حاجی پیر قلی ( تاجر) تصویر می شوند.

این شخصیت های بورژوآ به مانند شخصیت های نمایش بقال بازی تصویر خصوصیات اخلاقی خویش را در آیینه هایی درشت نمایی کننده به مخاطب نشان می دهند، خصوصیت هایی که بر نظام ارزشی پول محور شکل گرفته اند و موجب استثمار، ریاکاری و فساد در جامعه گشته اند. اما تبریزی در کنار مضحکه ی حماقت این بورژوازی، شخصیت های طبقه ی مقابل یعنی بی چیزان و فقرا را نیز تصویر می کند و جالب این جاست که از دیدگاه تبریزی، مردم عادی نیز از همان آرمان های طبقه ی بورژوآ تبعیت می کنند، میل، عطش و پول پرستی شخصیت های فرعی ای چون نوکران، فراشان و خدمتگزاران اگر به همان اندازه ی طبقه ی قدرتمند نباشد، از آن کمتر نیست.