تغییر، با تکامل و پیشرفت ارتباطی تنگاتنگ دارد؛ و از آنجا که انسان به لحاظ فطری، کمالگراست، همواره به دنبال تغییر میباشد؛ و این همان فلسفهی بعثت پیامبران الهی و هدف بسیاری از تلاشهای اولیای خدا به شمار میرود.
بنابراین تغییر، بخش جدایی ناپذیر حرکت انسان به سوی کمال است. از اینرو، دغدغه بسیاری از انسانها یافتن راههایی کارآمد برای تغییر خود و دیگرن بوده است؛ و البته تعامل فراوان انسان با دیگران و تأثیر پذیری وی از اطرافیان، سبب شده است که تغییر دیگران، عاملی مؤثر در تغییر خود نیز به شمار رود و از اینرو بایسته است با تغییر دیگران، زمینهی تغییر خود را نیز فراهم کرد.
کتاب مهارت تغییر رفتار دیگران در آموزه های دینی، اثر سید جعفر علوی گنابادی؛ سعی دارد تا مهارت مزبور را بر اساس آموزههای دینی و البته با نگاه به برخی تحقیقات روانشناسان بررسی کند.
در این بحث، در کلّیات جهت آشنایی با مهارت تغییر رفتار و اهمیت این موضوع، برخی کارآمدیهای آن را بر میشمرد و در بخش دوم شرایط و زمینههای آن را بررسی کرده و سپس، بخش سوم را به مهارتِ تغییر رفتار در ضمن پنج مرحله اختصاص داده و اصل روشها و راهکارها را به شیوهای ابداعی آورده است. موانع تغییر هم به عنوان بخش آخر مطرح شده و سه بحث کوتاه با عنوان «نکتهها» نیز در پایان کتاب آمده است.
گفتار دوم: شرایط و زمینهها
زمینهها و شرایط، مقدمات کار به شمار میآید که با فراهم کردن آنها، انجام آن عمل، ممکن و گاه آسانتر میشود. از اینرو، هر چه این زمینهها را بیشتر فراهم کنید، درصد موفقیت شما در رسیدن به هدفهایتان افزایش مییابد. برخی از این شرایط و زمینهها عبارتند از:
الف) انگیزه
انگیزه، عاملی اساسی در شکلگیری رفتار است. با تقویت انگیزه، در خود نیرویی عظیم ایجاد میکنید و به کمک آن، بر دشواریهای مسیر پیروز میشوید. بنابراین، نخست باید انگیزهای قوی در خود به وجود آورید. برای ایجاد چنین انگیزهای میتوانید از کارآمدیهای تغییر در دیگران ـ که از چند مورد آن، سخن گفتیم ـ بهره گیرید. هر کدام از آنها به تنهایی یا با موارد دیگر میتواند انگیزه لازم را ایجاد کند؛ اما هر چه انگیزه شما الهیتر باشد، پایداری و تأثیر آن نیز بیشتر خواهد بود. با این هدف، تغییر رفتار دیگران را وجهه همت خود قرار دهید که این عمل شما محبوب خدای تعالی است و توانستهاید با آن کسی را از خود خشنود سازید که همه چیز، تحت فرمان اوست: بگو: خدایا! ای مالک همه موجودات! به هر که خواهی حکومت میدهی و از هر که خواهی حکومت را میستانی، و هر که را خواهی عزت میبخشی و هر که را خواهی خوار و ذلیل میکنی. هر خیری به دست توست، یقیناً تو بر هر کاری توانایی.
ب) آشنایی با ارزشها و ضد ارزشها
آگاهی و شناخت، شرط ضروری برای آغاز هر عملی است. در بحث تغییر رفتار دیگران نیز پیش از هر اقدامی، خوبی و بدی را بشناسید تا تغییر لازم به درستی انجام شود. بسیار پیش آمده افرادی، عملی را ضد ارزش تصور کرده و قصد داشتهاند آن را تغییر دهند، بدون آن که بدانند در تشخیصِ ضد ارزش، اشتباه کردهاند. حکایت ذیل، نمونهای از این موارد است: «ابوحمزه میگوید: همراه با گروهی، نزد امام صادق(ع) بودیم. حضرت دستور دادند طعام بیاورند؛ طعامی که در تمام عمرمان به یاد نداریم به لذیذی و خوشبویی آن خورده باشیم. [از آن غذا] کاملاً سیر شدیم و [بعد] خرمایی آوردند که آنقدر با صفا و زیبا بود که به یکدیگر نگاه میکردیم.